Otizmli Çocuklarımıza Nasıl Bir Eğitim Vermeliyiz?
Uygulamalı davranış analizi (UDA) bireylerin, ailelerin ve toplumun hayat kalitesinin yükseltilmesi icin sosyal açıdan onemli davranışların arttırılmasına, uygun olmayan davranışların azaltılmasına ve sosyal iletişim becerilerinin, öz bakım ve kendini idare etme becerilerinin öğretilmesine yonelik bilimsel bir yöntemdir.
Uygulamalı davranış analizi (UDA) otizmli bireylerin eğitiminde yaygın olarak kullanılır. Amerika’daki Otizm Merkezi’ne ( Center for Autism, CARD) göre, UDA otizmli bireylerin sosyal becerilerini geliştirmelerine, yeni beceriler edinmelerine ve öğrenilen davranışları devam ettirmelerine yardımcıdır.
Uygulamalı davranış analizi başarısı bilimsel olarak kanıtlanmış bir yöntemdir.
Uygulamalı davranış analizi davranışsal modele dayanır. Bireyin davranışlarının altında yatan nedenlere odaklanır. Uygulamalı davranış analizine göre bireylerin gösterdiği her davranışın altında o davranışı güçlendiren bir pekiştireç ya da o davranışa neden olan bir sebep vardır. Uygulamalı davranış analizinin en büyük amacı o pekiştirecin ya da sebebin ne oldugunu bulup modifiye ederek istenmeyen davranışı sosyal açıdan onemli istenilen davranışla değiştirmektir. Örnek vermek gerekirse, bir öğrenciyi ne motive eder? Ya da bir çocuğun gösterdiği bir tepkinin ardında yatan neden nedir? Bir oyuncağa ulaşmak mi, ya da yapmak istemediği bir seyden kurtulmak mi? Uygulamalı davranış analizi, çevresel faktörleri değiştirerek davranışın da değiştirilebileceğini one sürer. Mesela eğer bir cocuk yapması gereken isleri yapmıyorsa, bir ödül sistemi ile ileride o işi kendiliğinden yapması saglanabilir.
UDA'in sadece belli bazı tekniklerden oluştuğunu düşünmek yanlıştır. UDA bundan çok daha kapsamlıdır ve temelinde analiz olmasından dolayı bütün uygulamaları, bireysel, işlevsel, ve etkilidir. Bununla birlikte UDA ile ilgili bilinmesi gereken bazı temel stratejiler de vardır. Pekiştireçler muhtemelen en çok bilinen ve uygulanan UDA tekniğidir. Pekiştireçler basit bir şekilde çalışırlar: Devamında tercih edilen bir aktivite, ödül, durum gelen davranışların gelecekte tekrarlanma olasılığı yüksektir. Ipuçları başka bir çok kullanılan yöntemdir. Ipucları çocuğun çevresinde bulunan, eklenen ve davranışın ya da becerinin öğrenilmesini, gösterilmesini sağlayan uyaranlardır. Aslında hepimiz hayatımızda farkında olmadan ipuçları kullanırız; telefonumuza gelen hatırlatıcı uyarılar, yol işaretleri, tuttuğumuz ajanda hep birer ipucudur. Yapılandırılmış öğretim prosedürleri iletişim, sosyal beceriler, öz bakım becerileri ve akademik becerilerin daha küçük birimlere bölünerek, tekrarlarla, ayrık denemeler tekniğiyle, bazen de doğal öğretim uygulamalarıyla öğretilmesidir. Kendini idare etme becerileri de çocuğa bağımsızlığını kazanması için öğretilmesi gereken becerilerdir ve her UDA programında bireysel olarak çocuğun ihtiyaçlarına göre olmalıdır.
Uygulamalı davranış analizinin olmazsa olmazı, data toplamak yani kayıt tutmak ve bu datayı grafiğe dökerek istenilen değişimin gerçekleşip gerçekleşmediğini takip etmektir. Ancak bu şekilde çocuğun istenilen ilerlemeyi sağlaması icin bireysel eğitim programına gerekli müdahaleler zamanında yapılabilinir.
UDA alanında çalışan sertifikalı uzmanlara sertifikalı davranış analisti, kısaca BCBA (Board Certified Behavior Analyst) denilmektedir. Davranış analistlerinin sertifikasını onaylayan ABD’deki Behavior Analysis Certification Board, 1 Temmuz 2019 itibari ile 34471 sertifikalı davranış analisti (BCBA) olduğunu web sitesinde yayınlamıştır.
Ebeveynler eğitimcilerini seçerken eğitimcinin UDA ile ilgili eğitim ve deneyimlerini mutlaka sormalıdır.
UDA'in 7 olmazsa olmazı:
1.Uygulamalı: Gerçek hayata uygulanabilir. Sadece bir teori ya da deney değildir.
2.Davranışsal: Çocuğun ne düşündüğü ya da hissettiği üzerine değil,neyi yapması gerektiği üzerinde yoğunlaşır.
3.Analitik: Veri toplamak çok çok önemlidir.
4.Kavramsalolaraksistematiktir:Bilimsel dayanaklı uygulamalara dayanır.
5.Teknolojiktir. Anlaşılmaz bir dil kullanmaz.
6.Etkili:Uyguladığınız programın ise yaradığını düşünüyor musunuz?
7.Genellik: Çocuk öğrendiği becerileri okulda ya da dışarıda sergileyebiliyor mu? Ya birden fazla kişiyle?
Eğer kurduğunuz program bu 7 boyutu kapsamıyorsa, o zaman UDA diyemeyiz.