Problem Davranışların İşlevleri
Hepimiz istenmeyen problem davranışların nedenlerinin ne olduğunu anlamaya çalışırız. Uygulamalı davranış analizine göre tekrarlayan davranışlar her zaman bir amaca hizmet eder ve altında yatan bir neden vardır. İstenmeyen problem davranışı değiştirmek icin öncelikle davranışın işlevini, yani neye hizmet ettigini, altında yatan nedeni bulmak gerekir. Bu işlevler dört ana grupta toplanabilir.
Problem Davranışların Altında Yatan 4 Ana İşlev:
1. Dikkat Çekme Birey, öğretmenden, ebeveynlerden, akranlarından veya etrafındaki diğer kişilerden ilgi çekmek (olumsuz veya olumlu davranışlarla ilgi çekmek olabilir!!!) için bir davranışta bulunur.
Örnek:
- Öğrenci öğretmeni ya da bir sınıf arkadaşı susmasını söyleyene kadar bağırır ve daha sonra bu davranışı tekrarlar.
2. Kaçma veya KaçınmaBirey yapmak istemediği bir şeyden kurtulmak için problem davranışlar sergiler.
Örnek:
- Öğretmen matematik problemi için tahtaya kalkmasını istediğinde öğrenci sınıftan kaçar.
- Öğretmen öğrenciden "cümleyi okumasını" istedikten sonra öğrenci çığlık atar.
3. Bir Nesne Elde EtmekBireyin istediği bir nesneyi elde etmek için problem davranış göstermesi.
Örnek:
- Bir çocuk markette gördüğü çikolatayı annesine aldırmak için yüksek sesle ağlayıp etrafındakileri tekmelemeye baslar.
4. Duyusal Uyaran Elde Etme Birey ona iyi hissettirdiği için bazı davranışları tekrarlar.
Örnek:
- Parmak emme davranışı, oturduğu yerde ileri geri sallanma.
Davranışın altında yatan işlevi doğru bir şekilde analiz etmek için gözlem yapmak ve kayıt tutmak gerekir. Davranışın kendisinin, öncesindeki ve sonrasındaki uyaranların, yani davranışın öncesinde ve sonrasında neler olduğunun, koşulların, çocuğa söylenenlerin ayrıntılı bir şekilde kayıt tutulması davranışın işlevini bulmayı kolaylaştırır. Buna ÖDS (öncül -davranış - sonuç) Analizi denir.
Örnek olarak yukarıdaki ÖDS analizi grafiğinde agresif davranışlardan önce çoğunlukla çocuğa bir yönerge verildiği görülüyor. Bu bize çocuğun istemediği durumlardan kaçmak için agresif davranışlarda bulunduğunu düşündürtebilir. Ama kesin karar vermeden önce davranışın sonrasında olanların ve çevresel etkenlerin de grafiğine bakılması ve detaylı olarak davranışın fonksiyonel değerlendirmesinin yapılması gerekir.