
Bir profesyonel olarak Türkiye’ye döndüğümden beri gözlemlediğim ve beni en şaşırtan şeylerden bir tanesi de pek çok sözde uzmanın sürekli ABA ile ilgili videolar çekmesi başkalarından duyduğu bilgilerle ya da birkaç seminere katılarak, sistematik bir eğitim almadan ABA uygulayıcısı olarak kendilerini tanıtmaları oldu. (Türkiye’de bu işi, bilerek ve çok iyi yapanlar da var sözüm onlara değil. Ama ne yazık ki hala sayıları az)
Hal böyle olunca “Biz ABBLS uyguluyoruz yani ABA terapi yapıyoruz” diye ortada gezinenler de çok. Oysaki ABBLS’in açılımı “The Assessment of Basic Language and Learning Skils” yani kendisi temel dil ve öğrenme becerilerini ölçen bir değerlendirme aracı. VB MAPP’de ayni şekilde bir değerlendirme aracıdır. Eğer siz ABA konusunda gerçekten eğitimli ve donanımlı bir uzmansanız, ABA tekniklerini kullanarak bu iki değerlendirme araçlarını amaçlarına uygun bir şekilde kullanır ve bu değerlendirmeye bağlı olarak da öğrencinizin yeni beceriler kazanmasını sağlarsınız. Burada önemli olan öğrencinin değerlendirmesini aldıktan sonra ona yeni beceriler öğretirken gerçekten ABA’yi doğru uygulayıp uygulamadığınızdır. Yoksa, ABBLS’da ya da VB MAPP’de çocuğun öğrenmesi gereken bir sonraki beceriyi okumak ve şimdi bu hedefi çalışacağız demek ABA yapmak değildir.
Sorun ABA’yi ABBLS=ABA diye görüp kitapta okudukları hedefleri ABA uyguluyorum derken gerçekte doğru ABA teknikleri ile uygulamayanlardan kaynaklanıyor. Mesela ABA sadece masada kartlarla çalışılan bir şey değildir. Terapinin bir kısmı masada da olsa büyük bir kısmı NET’de yani doğal ortam öğretimi ile olmalıdır. Çocuğa öğretilen yeni hedeflerle eski hedeflerin belli bir oranı vardır. Arka arkaya zor hedefler sorulmaz. Genelleme yapılır. Çocuğa ayni hedefler başka ortamlarda da çalıştırılır. Çünkü çocuğun seans da öğrendiklerini evde, okulda da gösterebilmesi gerekir. Grup çalışmaları da yapılır. En önemlisi çocuğun terapi sırasında eğlenmesi için ortam oluşturulur. Çalışılan yer ve terapist ile eşleme (pairing) yapılır. Ve bunlar yapılması gerekenlerin sadece bir kısmıdır.
Bütün bunları neden yazma ihtiyacı duydum? Çünkü, ABA yapıyorum diye aba yapmadan bir şeyler yapanlar yüzünden velilerin bir kısmında ABA’ya karşı bir tepki oluştuğunu görüyorum. Aba şöyle kötü, böyle katı diye postlara yazanlar var. işin kötüsü ABA uygulamayı kötüleyen “profesyoneller” de var. Bunların arasında ABA’yi hakkıyla uygulamanın zorluğunu ve gereken eğitimin kapsamını fark edip kolaya kaçmaya çalışanlar da var.
En son ABA’yi kötüleyen bir postta ABA kullanmıyoruz çünkü çocuklarımız eksik, bozuk, tamir edilmesi gereken kimseler değiller, onun yerine PBIS (Positive Behavioral Interventions and Supports) kullanıyoruz diyen bir yazı vardı. ABA sizin çocuğunuzu eksik ve bozuk olarak görmez. Böyle bir misyonu yoktur. ABA kimseyi tamir etmeye de çalışmaz. ABA çocuğunuza yeni beceriler öğretmenizi sağlayan, varsa problem davranışları azaltıp yok etmeye çalışan bilimsel bir yöntemdir. Doğru uygulanırsa çocuğunuz ABA uygulanırken eğlenir de. Siz yeter ki doğru ve gerekli eğitimlerden geçmiş, isinin ehli birini bulun.
Bu noktada bence velilerin de çocukları için bir kurum ya da profesyonel seçmeden önce kapsamlı bir araştırma yapmaları şart ki bir kurumla ya da kişiyle görüşmeye gittiklerinde gerçekten o kişinin işinin ehli olup olmadığını anlayabilsinler. Kimsenin ne çocuğunun kıymetli vaktini ne de kendilerinin maddi kaynaklarını boşa harcamak gibi bir lüksü yok. Sormaktan çekinmeyin, ne uyguluyorsunuz, nasıl bir programınız var, ABA eğitimini nereden aldınız? Bunlar hep önemli sorular. Ve her çocuğun farklı ilerlediğini unutmayın.
Bu arada PBIS de her ne kadar kullananlar kabul etmese de kökleri ABA dan gelen bir yöntemdir. Horner et al. 1990’daki makalesinde PBIS i açıklarken öncüllerin kontrolü, davranışın görüldüğü yer, fonksiyonel davranış analizi, hayat kalitesinin yükselmesi, değiştirilmek istenen davranışların yerine yeni davranışlar öğretme (replacement behaviors), cezanın kullanımının azaltılması, sosyal geçerlilikten bahseder ve bunların hepsi zaten ABA’da olan şeylerdir.
PBIS uygulayan kişilerin de detaylı ve kapsamlı bir eğitime ihtiyacı vardır ancak genelde bu eğitim PBIS uygulayan okullardaki öğretmenlere süpervizörler tarafından verilir. Ayrıca bunun için bir okula gitmezler. ABA uygulayan BCBA’ler ise yoğun bir eğitimden geçer. Gene Horner 2000 yılındaki makalesinde PBIS’in yeni bir yaklaşım olmadığını, davranış analizinin kendine zarar verme gibi davranış problemlerinin sosyal açıdan yarattığı sorunları düzeltmek için kullanılması olarak tanımlamıştır.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2223172/#bhan-29-01-04-Horner1
Turnbull’da PBS i ABA ‘nin bir uzantısı olarak tanımlamıştır. Bu konuyla ilgili daha ayrıntılı bilgiye aşağıdaki makaleden ulaşılabilir. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2223172/#bhan-29-01-04-American1
Kaynak:Johnston JM, Foxx RM, Jacobson JW, Green G, Mulick JA. Positive behavior support and applied behavior analysis. Behav Anal. 2006;29(1):51-74. doi:10.1007/BF03392117
Comments